Kolejka Marecka - zaciekawiamy Warszawą

Część (nie pamiętam, jak liczna i w jakich okolicznościach) wróciła do Warszawy, spora grupa działała w Lasach Wyszkowskich.

Przeniosłem temat, gdyż ulokowany został w części niedostępnej dla gości i nie cieszył się należytym zainteresowaniem (sam też przez to o nim zapomniałem).

Można poczytać wspomnienia Rotema/Ratajzera: Wspomnienia powstańca z warszawskiego getta, Warszawa 2012. Książka ukazała się po raz pierwszy nakładem PWN w roku 1993 jako Wspomnienia bojowca ŻOB. Wiele tam o Łomiankach nie ma, nawet trudno oszacować czas tam spędzony, musiał być niedługi. Z konkretów, wspomniany jest pomagający uciekinierom rolnik Jan Sikorski. Jak wspominam powyżej, większość grupy (kiedy?) przetransportowano do lasów wyszkowskich (to dość mgliste pojęcie, oddział został rozbity w sierpniu 1943 pod Krawcowizną, która z Wyszkowem niewiele ma wspólnego).

Tak całkiem przy okazji, Łomianki znajdowały się poniekąd w strefie nadgranicznej. Niedaleko na północ kończyło się GG. Miejsce było średnio bezpieczne, tyle że stosunkowo łatwo osiągalne z Warszawy.

Witold Bereś, Bohater z cienia.

"Więc następnego dnia rano Kazik niemal siłą zmusza go (Antka Cukiermana)  do wyjazdu do Łomianek.
Wkrótce trafiają na patrol chroniący obozowisko... To chłopcy z grupy walczącej w zakładach
Toebbensa w getcie, na miejscu są już od kilku dni."

"Las w Łomiankach to właściwie niski, łysawy zagajnik, ponure krzaczyska na wyjałowionej ziemi,
tylko nominalnie część Puszczy Kampinoskiej, która w czasie wojny w tym miejscu podchodziła pod
same miasto. Ani to las, ani dobra kryjówka, ani kontakt z podziemiem... A ludzie są wycieńczeni,
tylko niektórych można przerzucić do Warszawy – o to zresztą trwają kłótnie, bo są tacy, którym się
wydaje, że w mieście jest lżej... A na początku jest tu aż siedemdziesiąt osób!"

"Noce są zimne, ognia nie można palić, bo może ściągnąć Niemców lub szmalcowników...
Słowem – Łomianki to kiepskie miejsce na przeczekanie. Każda godzina tu spędzona to o godzinę
za dużo."

"Teraz, 11 maja, po wyjściu z kanałów umęczonej grupki powstańców, tu właśnie (nw mieszkaniu na Komitetowej) ma być
dokwaterowana kolejna dwójka komendantów: Cywia i Marek...
W tydzień po nich dochodzi kolejny lokator. W Łomiankach choruje Tuwia Tadeusz Borzykowski
i jedyną szansą dla niego jest normalne mieszkanie. Więc najpierw jazda kolejką – niebezpieczna, bo
współpasażerowie patrzą podejrzliwie na człowieka, który jest wychudzony i ma przerażone oczy.
Potem ponad dziesięciokilometrowy marsz." - wychodzi na to, że w maju jeszcze chodziła kolejka do Łomianek :?

"Jest koniec maja, naprawdę ciepło. Kogo udało się wyprowadzić z getta, tego się udało. Część
ludzi ukrywa się w Warszawie, część – większa – w Łomiankach. Właśnie ostatnia grupa żobowców
maszeruje z tego podwarszawskiego zagajnika do lasów wyszkowskich." - czyli jednak siedzieli prawie trzy tygodnie.

"Łomianki powoli pustoszeją.
Na szczęście pod same Łomianki podchodzi puszcza. I na szczęście trafiają się ludzie, których się
nie spodziewają: życzliwi, pomocni. Jeden z miejscowych pomaga im od samego początku, i to
zupełnie bezinteresownie. Codziennie przywozi do zagajnika jedzenie... Kilkakrotnie ostrzeże przed
niemieckimi patrolami... Pomoże pochować chłopaka, który, zatruty gazami, umrze w zagajniku. (Po
latach człowiek ów, Jan Sikora, będzie miał drzewko w Izraelu, w Jad wa-Szem).
Część uchodźców idzie aż do samego Wyszkowa – w tamtejszych lasach mają spotkać się
z partyzantami."

Tyle o Łomiankach.

Wg Wojenne Łomianki Medyńskiego. z pierwszą, około osiemdziesięcioosobowa grupa wywiezioną ciężarówkami z zakładów Toebbensa i Schultza, która zatrzymała się w  lesie pod Łomiankami, przypadkowo zetknął się tutejszy gospodarz, członek AK, Bronisław Kajszczak.
Wraz z synem Józefem zaopatrywał ich w żywność i ostrzegał przed donosicielami lub Niemcami.

10 maja przybyła druga grupa bojowców, z których, już po opuszczeniu przez nich lasku,rodzina Lejzora Levina znalazła schronienie u Kajszczaka w zamaskowanej ziemiance u niego na podwórku. Bronisław Kajszczak "Sylwester" został za to uhonorowany medalem "Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata". Wspomina o nim i wysoko ocenia, w wielu wywiadach Marek Edelman.

Właścicielem zagajnika przy Czerwonej Drodze, służącego Niemcom za miejsce egzekucji, był jednak Józef Przyłuski.
W ogóle był on właścicielem sporego terenu, znajdującego się w okolicy, włącznie z Górkami Burakowskimi. Jego imię nosi jedna z ulic Burakowa, a dokładnie Burakowa-Wrzosowa, dziś będącego jednym z osiedli Łomianek.

Jakichś informacji o Janie Sikorze nie znalazłem.

Pozdrawiam

Ratajzer wywiózł około 30 osób.
Grupę około 70-80 wspominają i Bereś i Medyński, ale wydaje mi się, że to jest przekłamanie i i dotyczy już obu, połączonych grup, a więc wcześniej, do Burakowa, mogło przybyć około 30-50 innych uciekinierów.
Ratajzer mówi o planowanej grupie 50-osobowej, ale po pierwsze przyjechała tylko jedna ciężarówka, po drugie  cześć grupy rozeszła mu się po kanałach i zostali później zastrzeleni, jak wychodzili na wierzch. Podobno wraz z tymi, którzy mieli im pomagać. W tej jednej ciężarówce upakowani byli jeden na drugim, bo "była mała".

Ratajzer mówi o 20 tysiącach ukrywających się w Warszawie po powstaniu Żydach. W dodatku porównuje ich los z losem tych, którzy w tym czasie trafili do lasu, a więc też chyba ze sporą grupą. Trochę wydaje się to przesadzoną liczbą, tym bardziej, że do Poniatowej Niemcy wywieźli i zamordowali około 15 tysięcy ostatnich Żydów z warszawskiego getta.

Mz na wysokości Łach Burakowskich.

Łachy Kiełpińskie na Kępie Kiełpińskiej wymagały by większego zachodu z dotarciem, niż powrót do Warszawy, natomiast od 1942 roku, w okolicy istniał dobrze zorganizowany system przerzutowy.
To miało miejsce po buncie sowieckich żołnierzy w obozie gdzieś pod Łodzią.
W październiku 1942 powstała cała sieć ludzi przechwytujących zbiegów oraz udzielających im pomocy oraz prowadzących działania dywersyjne opóźniające pościg.
W pierwszej kolejności działali ludzie z Opalenia, kierowani przez gajowego kpr. Wacława Miecznikowskiego "Pustelnika", którzy kierowali spotkanych jeńców do placówki AK w Burakowie, lub do Lasek, do Zakładu dla Niewidomych, gdzie udzielana im była pomoc medyczna.
W Burakowie zorganizowane były punkty w których jeńcy myli się, strzygli, golili, przebierali w odzież cywilna i nakarmieni i zaopatrzeni w pieniądze, leki, czasem lewe papiery. Później zajmowali się nimi rybacy i szkutnicy.
W przeprawach pomagali rybacy z dwóch obwodów rybackich: kiełpińskiego lub młocińskiego, bo tu znajdowała się akurat granica pomiędzy nimi. Nie wszyscy byli zaprzysiężeni, więc przeprawa przebiegała albo na wysokości Młocin, albo Burakowa - w zależności od tego, gdzie pracowali wówczas "nasi".
W ten sposób przeprawiono do jesieni '44 58 jeńców sowieckich oraz całą masę innych ludzi, błąkających się po okolicy: uciekinierów z zakładów "Junkersa", z Aluminiówki, również Żydów, uciekających z getta lub ukrywających się miejscowych.

Co do tego miejsca to jeszcze jeden fakt za tym przemawia, bo właśnie na Łachach Burakowskich, po wygaśnięciu powstania w Legionowie, ukrywali się uciekający stamtąd powstańcy po przekroczeniu Wisły.
Oni raczej na pewno pokonali Wisłę wpław lub też przeszli ją pieszo, ponieważ było ich za dużo i nie mieli za bardzo jak nawiązać kontaktu z AK-owcami z Burakowa. We wspomnieniach mówią, że ukrywali się na tych Kępach Burakowskich kilka dni, szukając kontaktu do Kampinosu.
Wisła w w sierpniu '44 nie mogła być zbyt wysoka, ponieważ przez całe powstanie deszcz padał zdaje się, że tylko przez kilka pierwszych lub nawet tylko pierwszego dnia, zaś berlingowcy przeprawiający się we wrześniu przez Wisłę mieli poważne kłopoty z tym, że ciągle wpadali i musieli ściągać łodzie z mielizny.

Tak przy okazji, to "Pustelnik" był jednym z powieszonych na Lesznie.

Strasznie się boję pisać o konkretach, póki czegoś nie zweryfikuję. Jeśli jednak chęć napisania jest tak silna, że już nie mogę wytrzymać (czyli na ogół, zwykle tak właśnie bywa), zawsze zasłaniam się niepamięcią (mogło tak być, ale nie sprawdzałem; wydaje mi się, choć nie jestem pewien...). Działa

Stanisław Siwek na liście figuruje. Banek jest, ale Włodzimierz, nie Kazimierz (może on, może nie). Miecznikowskiego nie ma. Gdzieś są błędy, ktoś się zagalopował - różnie być mogło, jak to z historią. Jak to niektórzy mądrzy poszukiwacze mówią: jedno źródło - żadne źródło. Trzeba szukać innych.

weldon napisał:

Ta do Palmir została rozebrana w 1943, natomiast nie mam żadnej informacji, że działała po wrześniu'39

Szukałem tego na forum - gdzieś raczej jest (chyba nawet targaliśmy się o to po szczękach z niejakim Ksenofobem , ale z nim walki były o wszystko, więc trudno szukać pod tym kątem) - jednak teraz oczywiście nie mogę znaleźć. Będę pisał z pamięci, trochę może mgliście, za co z góry przepraszam.

Rozbiórka linii w 1943... Może dotyczyła odcinka bliżej dawnej składnicy w Palmirach, w Warszawie tory przetrwały wojnę, nieźle je widać na ortofotomapie `45. Jest jeszcze (właśnie chyba o to walczyliśmy z doktorem P.) nie do końca wiarygodna historia opisana przez autora nie do końca wiarygodnego Mam nawet gdzieś to dzieło (chyba Ze 101 frontowych nocy), ale nie ma szans na odnalezienie go teraz w stosach makulatury...

Napisawszy powyższe, przypomniałem sobie o istnieniu internetu. A oto i urywki stosownego fragmentu:

W grudniu punkt obserwacyjny 4 baterii 5 BAC-u rezydował naprzeciw Henrykowa nad samą Wisłą.
Po drugiej stronie rzeki, u wroga, nie działo się nic, co mogłoby być godne półcetnarowego pocisku.
(...)
Ledwo czasem słychać terkot serii, wystrzał działowy albo jakiś gwizd...
Właśnie ten gwizd zwrócił uwagę bombardiera Waldemara Wajszwilego, starszego zwiadowcy
plutonu dowodzenia. Nie dlatego, żeby jakiś szczególnie melodyjny, ale że powtarzający się
o podobnej porze.
Waldek na ochotnika wziął drugi z rzędu nocny dyżur, ryzykując, że go koledzy posądzą
o pomieszanie zmysłów. Sprawdził według zegarka - co do minuty w tym samym kierunku.
Zameldował kapitanowi Polakowi:
- Pociąg jeździ. Według rozkładu. Jak to u Niemców.
Następnej nocy nasłuchiwali już nie tylko zwiadowcy - paru oficerów z dyonu przyszło do okopu.
Lokomotywa gwizdnęła, jak na zamówienie. Maszynista ukryty za garbem wysokiego brzegu czuł się
widać bezpieczny. Ciemną zimową nocą dym nie mógł go zdradzić.
Określono dokładnie kierunek. Topografowie dniem wykreślili kąt na planszecie, znaleźli punkt
przecięcia z torem wiodącym od Dworca Gdańskiego na Palmiry.
23 grudnia, w wilię Wigilii, gdy zapadł zmrok, dwanaście luf uniosło się nad nasypami okopów.
Kanonierzy załadowali pociski.
(...) syrena mętnie zachrypiała, ścichła i wreszcie wyrzuciła ze siebie ostry, prowokujący gwizd.
- Dywizjon salwą... ognia!
(...) Gdy trzecia salwa sięgnęła ziemi, niebo nagle zrudziało, poczerwieniało - trysnął ogień, rozlał się
szeroko.
(...)
Następnego dnia zwiadowczy samolot bez trudu odnalazł rozbity pociąg amunicyjny.

(J. Przymanowski Ze 101 frontowych nocy, Warszawa 1984)

Autor dziś mocno niepopularny, dzieło z pewnością nienaukowe. Tylko, żeby tę historyjkę zmyślić od zera, też należałoby się nieco napracować, rozeznać w terenie i paru innych zagadnieniach. Może to być stuprocentowa baśń, aczkolwiek...
W każdym razie, tory w Warszawie leżały sobie spokojnie jeszcze latem 1945. Gdyby wcześniej rozbierano linię, chyba by ją to spotkało w całości, Niemcy naprawdę potrzebowali stali a i siła robocza nie stanowiła żadnego problemu.

"Naprzeciwko Henrykowa" to by były mniej więcej Młociny.

Gdybanie...

Prywatnie, byłbym skłonny widzieć rozwiązanie gdzieś pomiędzy kategorycznym zaprzeczeniem a entuzjastyczną akceptacją cytowanej opowieści. Nie bardzo mi się chce wierzyć w niezwykle skuteczny ostrzał punktu ustalonego metodą "na słuch". To nie jest kwestia odległości do toru, tę znali dokładnie. Natomiast określenie, w którym miejscu szlaku pociąg się akurat znajduje... oj, tu jest gorzej Niezbyt też do mnie przemawia wizja regularnie, co noc przewożonych z Warszawy do Łomianek całych pociągów amunicji Ale, że w każdej bajce tkwi ziarenko prawdy, wcale bym nie wykluczał, że pociąg tam wówczas w jakimś celu raz, albo i parę razy przejechał - a zza Wisły mógł być słyszalny. Przymanowski pochodził z Warszawy, mógł sobie to i owo kojarzyć - i tak rozniosła się ta pogłoska i trwa do dnia dzisiejszego

I tak to, z Ratajzera zrobił nam się Przymanowski.